تهیه نقشه حساسیت زمین لغزش با استفاده از منطق فازی و سامانه اطلاعات جغرافیایی (gis) (مطالعه موردی: بخشی از حوزه آبخیز تالار)

زمین لغزش یکی از انواع ناپایداری های دامنه ای است که هرساله خسارات مالی وتلفات جانی فراوانی را بر زندگی انسان ها وارد نموده و از جنبه های مختلف ژئومورفولوژی و فرسایش و رسوب در حوزه های آبخیز مهم تلقی می گردد. نظر به تاثیرات نامطلوبی که وقوع حرکات توده ای و زمین لغزه ها بر روی سیستم های اجتماعی-اقتصادی و طبیعی دارند لزوم شناخت مناطق حساس به زمین لغزش برای اجتناب از خطر و جلوگیری از بروز خسارات مالی، جانی، زیست محیطی و شروع اقدامات حفاظتی و پیشگیری امری بسیار ضروری به نظر می آید. بسیاری از اطلاعات عوامل موثر در وقوع زمین لغزش به صورت محاوره ای بوده و از نوع اطلاعات غیردقیق می باشد که این گونه محدودیت ها دقیقاً ایده اساسی تئوری فازی می-باشد. روش منطق فازی علاوه بر بیان ساده و قابل فهم، به دلیل در نظر گرفتن محدوده ای از احتمالات با توجه به نقش سایر عوامل، روشی کارا و با دقت بالا در پهنه بندی حساسیت به وقوع زمین لغزش ها می باشد. استان مازندران به دلیل محصورشدن بین دریای خزر و رشته کوه های البرز وضعیت ویژه ای از لحاظ شرایط اقلیمی دارد. عواملی چون بارندگی مناسب به همراه سازندهای حساس به فرسایش و نیز قرار گرفتن بر روی کمربند کوهزایی آلپ-هیمالیا و فعال بودن گسل-ها، پتانسیل لازم برای وقوع حرکات توده ای از جمله زمین لغزش را در این استان فراهم نموده است. تحقیق حاضر در راستای بررسی و ارزیابی حساسیت به زمین لغزش با استفاده از منطق فازی و سامانه اطلاعات جغرافیایی در بخشی از حوزه آبخیز تالار انجام گرفته است. در این تحقیق عواملی چون درجه و جهت شیب، ارتفاع از سطح دریا، زمین شناسی، کاربری اراضی، فاصله از عناصر خطی چون گسل، آبراهه و جاده، شاخص پوشش گیاهی تفاضلی نرمال شده و شکل شیب به عنوان پارامترهای موثر در وقوع زمین لغزش مورد بررسی قرار گرفتند. به منظور پهنه بندی حساسیت زمین لغزش از برنامه نوشته شده در نرم افزار matlab 7.1 و سه تابع عضویت مثلثی، گوسی، گمبل و نرم افزار gis 9.3 استفاده گردیده است. همچنین به منظور تعیین وزن هر یک از عوامل تاثیرگذار و هریک از کلاس های عوامل موثر در پهنه بندی حساسیت زمین لغزش از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و نسبت فراوانی استفاده گردید. برای مقایسه نقشه های خروجی و نیز کلاس های مختلف حساسیت با یکدیگر از عامل نسبت تراکمی (dr) و جمع کیفی (qs) استفاده شد. نتایج این تحقیق نشان می دهد که دو عامل زمین شناسی وشیب به ترتیب بیشترین تاثیر را بر وقوع زمین لغزش در منطقه مورد مطالعه را دارند. پهنه بندی حساسیت زمین لغزش با استفاده از الگوریتم فازی و توابع عضویت مثلثی نشان داده که به ترتیب 15%، 10%، 35% و 40% لغزش های اتفاق افتاده در کلاس های حساسیت کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد قرار گرفته است. همچنین نتایج پهنه بندی حساسیت زمین لغزش با استفاده از تابع عضویت گوسی (زنگوله ای) بیانگر وجود 5/12% لغزش ها در کلاس حساسیت کم، 5/7% لغزش ها در کلاس حساسیت متوسط، 45% لغزش ها در کلاس حساسیت زیاد و 35% لغزش ها در کلاس حساسیت خیلی زیاد می باشد.علاوه بر این نتایج پهنه بندی حساسیت زمین لغزش با استفاده از تابع عضویت گمبل نشان داد که 5/12% لغزش ها در کلاس حساسیت کم، 25% لغزش ها در کلاس حساسیت متوسط، 5/42% لغزش ها در کلاس حساسیت زیاد و 20% لغزش ها در کلاس حساسیت خیلی زیاد قرار گرفته است. نتایج ارزیابی نقشه های پهنه بندی حساسیت زمین لغزش بیانگر صحت و دقَت بیشتر نقشه تهیه شده با تابع مثلثی در مقایسه با دیگر توابع مورد استفاده در منطقه مورد مطالعه بوده است.